تنها اثر تاریخی ثبت جهانی مازندران به دلیل نبود مدیریت تخصصی و گسترش روزافزون ساخت‌وسازهای غیرمجاز در عرصه آن، اکنون با خطر خروج از ثبت جهانی یونکسو روبرو است، این زنگ خطر اما از دو ماه قبل درست در روزهایی که ساخت‌وسازهای غیرمجاز در برابر ضوابط ملی و جهانی این اثر قد علم کردند، به اوج رسید.
مجموعه تاریخی عباس‌آباد بهشهر که در فاصله ۷ کیلومتری از این شهر تاریخی قرار دارد، در سال ۱۳۴۶ به ثبت ملی رسید و در دهه ۸۰ «پایگاه پژوهشی باغ‌های تاریخی بهشهر» در آن احداث شد. اندکی بعد در سال ۱۳۸۲ ضوابط عرصه و حریم این باغ جهانی توسط رییس وقت سازمان میراث فرهنگی و معاون رییس جمهور، «سید محمد بهشتی» به استاندار مازندران ابلاغ می‌شود و و هم‌زمان در اواخر دهه ۷۰ و ابتدای دهه ۸۰، کاوش‌های باستانشناسی این منطقه اهمیت ویژه پیدا می‌کند، کاوش‌هایی که طی آن وسعت مجموعه و ارزش تاریخی- فرهنگی آن نیز عیان می‌شود.
آغاز فراموشی اثری جهانی با خلع‌ید میراث فرهنگی
در ابتدای دهه ۸۰ طی قراردادی ۳۰ ساله مدیریت پارک جنگلی عباس‌آباد از منابع طبیعی به‌عنوان مالک اراضی ملی، به اداره ایرانگردی و جهانگردی وقت واگذار می‌شود. با واگذاری مجموعه به اداره ایرانگردی و جهانگردی همه چیز خوب پیش می‌رود، طی این مدت با تعیین ضوابط عرصه و حریم کاوش و مرمت‌های بسیاری در مجموعه انجام می‌شود و از اعتبارات اداره ایرانگردی و جهانگردی و بعدها سازمان میراث فرهنگی و گردشگری زیرساخت‌های مهمی ازجمله جاده، روشنایی، آب، رستوران، سرویس بهداشتی، نمازخانه و هرآنچه که یک جاذبه گردشگری برای جذب گردشگر به آن نیاز دارد، در آن احداث شد.
در سال ۱۳۹۰ مجموعه عباس‌آباد به شماره ۱۳۷۲ در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت می‌رسد اما اندکی بعد، در سال ۱۳۹۴ با حکم دادستانی اداره‌کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی از مدیریت این مجموعه عظیم تاریخی خلع ید می‌شود.
خروج مجموعه از اختیار میراث باعث از بین رفتن نظارت این نهاد به‌عنوان متولی مدیریت، حفظ و احیای میراث فرهنگی و گردشگری مازندران در این مجموعه تاریخی و درنتیجه آغاز نابسمانی در عباس‌آباد می‌شود.
پس از آن مدیریت مجموعه چندین سال در اختیار دهیاری، پیمانکار شخصی و از اسفند ۱۴۰۰ در اختیار شهرداری بهشهر قرار می‌گیرد و عواید مالی مجموعه‌ای که با سرمایه‌گذاری اداره‌کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی کشف، کاوش، ثبت، مرمت و تجهیز شد به نهادی دیگر واگذار می‌شود، در حالی که درآمدهای مجموعه جهت نگهداری، احیا و پیشگیری خروج از ثبت جهانی باید در خود مجموعه عباس‌آباد هزینه شود.
وسعت عرصه مجموعه عباس‌آباد ۴۲۰ هکتار است که با حریم آن به ۱۵۸۹ هکتار می‌رسد، سه باغ تاریخی در این مجموعه با فضای صنعتی، دریاچه، سد، چندین عمارت، جاده‌های تاریخی سنگفرش، برج های آجری فشارشکن آب، عمارت میانی دریاچه، آسیاب و مانند آن در آن قرار دارند و نگهداری مجموعه‌ای که درحقیقت یکی از حساس‌ترین سایت‌های باستانشناسی منطقه در قلب جنگل‌های هیرکانی به شمار می‌آید، نیازمند بودجه‌ای قابل‌توجه است، این در حالی است که بودجه کنونی امکان نگهداری مجموعه را هم فراهم نمی‌کند.
ماجرای عجیب الحاق مجموعه عباس‌آباد به شهر بهشهر
عباس‌آباد نزدیک به ۷ کیلومتر خارج از حریم و در ارتفاع ۵۰۰ متری بهشهر، در منطقه‌ای کوهستانی و جنگلی میان جنگل‌های هیرکانی قرار دارد و با دو دره و کوه طبیعی بین این مجموعه و شهرستان بهشهر فاصله وجود دارد.
باغ عباس‌آباد تنها باغ ایرانی و غیرشهری ساخته‌شده در محیط برون‌شهری، کوهستانی و جنگلی است و براساس پرونده ثبت جهانی برای حفظ و بقاء هرگز نباید در محدوده شهری قرار گیرد. نکته مهم دیگر آن که هر گونه مداخله و دخل و تصرفی که سبب از بین رفتن یا زیر سوال رفتن اصالت و یکپارچگی اثر شود اکیدا ممنوع است، حال می‌توان تصور کرد که ساخت‌وساز غیرمجاز و الحاق آن به شهر بزرگ‌ترین خطر برای خروج مجموعه عباس‌آباد از ثبت جهانی است که با توسعه شهری این خطر جدی‌تر می‌شود.
مجموعه جهانی عباس‌آباد که مدیریت و بهره‌برداری آن امروز در اختیار شهرداری بهشهر قرار دارد، در ماجرایی عجیب به بافت شهری الحاق شد. نزدیک به چهار سال پیش موضوع الحاق مجموعه به شهر توسط شهرداری بهشهر پیشنهاد می‌شود، شورای برنامه‌ریزی و توسعه استان نیز تحقق آن را به موافقت اداره‌کل میراث منوط می‌کند که با مخالفت این نهاد روبه‌رو شد.
پس از آن و با مخالفت وزارت میراث فرهنگی، الحاق مجموعه به شهر در شورا به تصویب نمی‌رسد اما دو روز بعد با اصلاحیه‌ای عجیب، نامه صادره را زیرسوال برده و با وجود مخالفت‌های متعدد وزارت میراث فرهنگی، درنهایت الحاق عرصه باغ تاریخی عباس‌آباد به حریم شهر بهشهر در مرداد ۱۴۰۱ در شورای عالی شهرسازی و معماری کشور به تصویب می‌رسد؛ اما ابلاغ نمی‌شود.
طالبیان، معاون وقت میراث فرهنگی کشور طی نامه‌ای به احمد حسین‌زادگان، استاندار وقت مازندران اعلام می‌کند که براساس بند ۱۱ ماده ۳ اساسنامه میراث، اظهارنظر نهایی درخصوص طرح‌های جامع و تفصیلی پهنه‌های تاریخی برعهده میراث بوده و خواستار لغو الحاق می‌شود. موضوع اما جدی گرفته نمی‌شود و مرداد ۱۴۰۱ شورای عالی شهرسازی و معماری با وجود نامه ریاست اداره‌کل حفظ و احیا و مخالفت نماینده وزارت میراث فرهنگی در شورای عالی، با الحاق باغ تاریخی عباس‌آباد به حریم شهر بهشهر موافقت می‌کند، این موافقت بزرگ‌ترین ضربه بر پیکر کم‌جان این اثر تاریخی و بستری برای تخریب و زوال آن تا امروز بود.
کارنامه شهرداری بهشهر در ساماندهی و نظافت باغ عباس‌آباد طی این مدت نشان می‌دهد که ارزش تاریخی و محیط‌زیستی این مجموعه اهمیت چندانی نداشته و آثار تاریخی بیشتر منبعی برای کسب درآمد بوده‌است.
مخالفت خردمندانه استاندار مازندران با الحاق باغ عباس‌آباد به شهر
استاندار مازندران نیز در جهت صیانت از میراث فرهنگی و حفظ شانیت تنها اثر تاریخی ثبت جهانی مازندران و جلوگیری از خروج از ثبت جهانی، در اقدامی مدبرانه و در نامه‌ای به وزیر راه‌وشهرسازی خواستار ابطال مصوبه الحاق مجموعه عباس‌آباد به شهرستان بهشهر شد اما تا امروز بهره‌برداری این مجموعه در اختیار شهرداری قرار دارد و دوستداران میراث همچنان در انتظار دست تفقد وزارت میراث فرهنگی هستند.
تعرض در عرصه میراث جهانی به بهانه ساخت متل
موقعیت جغرافیایی عباس‌آباد و قرارگیری آن در جنگل هیرکانی سبب شده تا در این سال‌ها چشم برخی سازمان‌ها و ارگان‌ها به سوی این مجموعه تاریخی هدایت شود. پس از ثبت جهانی بیش از ۱۰ تعرض در عرصه مجموعه عباس‌آباد از ساخت یک فروشگاه تا چندین ساختمان انجام شد که نشان از گسترش تعرض در عرصه این مجموعه جهانی و نبود مدیریت بر آن دارد.
یکی از مهم‌ترین مشکلات این مجموعه ساخت‌وسازهای ناهمگون با بافت و رشد بی‌رویه آن در عرصه عباس‌آباد است. طی سال‌های گذشته مالکان زمین‌های اطراف با قطعه‌بندی و فروش زمین‌های خود اقدام به ساخت‌وساز املاک شخصی در عرصه این اثر جهانی کرده و بخشی از این فضا اکنون نه عرصه باغ عباس‌آباد؛ بلکه کوچه و فضای شخصی مالکان این زمین‌ها به شمار می‌آید، این در حالی است که هر گونه ساخت‌وساز در عرصه عباس‌آباد مخالف ضوابط حفاظتی ملی و جهانی آن بوده و خطر خروج از ثبت جهانی آن را در پی دارد.
در سال ۱۳۸۳ مالک بخشی از این زمین‌ها به بهانه ساخت متل مجوزی دریافت می‌کند اما با گذشت ۱۹ سال نه‌تنها متل ساخته نمی‌شود، بلکه مالک، زمین را به قطعات کوچک‌تر تقسیم کرده و به فروش رسانده و منظره متل، جای خود را به چندین پلاک ساختمان‌های شخصی می‌دهد.
مشاهدات میدانی نشان می‌دهد که ملکی شخصی در بخشی از زمین مذکور ساخته شده و در فاصله اندکی از آن، ساخت غیرمجاز ساختمانی با متراژ نزدیک به ۲۰۰ متر با پی بتنی در عرصه مجموعه جهانی عباس‌آباد در حال انجام است.
زنگ خطر خروج از ثبت جهانی و مرگ حیات باغ عباس‌آباد
عباس‌آباد در این سال‌ها و با خلع‌ید اداره‌کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی در حال فراموشی و بازگشت به روزهای پیش از کاوش و مرمت است، با ادامه این روند زنگ خطر خروج تنها اثر تاریخی ثبت جهانی مازندران از فهرست جهانی به آرامی به گوش می‌رسد.
خروج از ثبت جهانی اما تنها خطری نیست که مجموعه عباس‌آباد بهشهر را تهدید می‌کند، حیات و هویت این باغ طی سال‌های اخیر و در نبود توجه و مدیریت تخصصی به زوال رفته اما میزان این مداخلات در سایه تراکم جنگل‌های اطراف مجموعه از چشم مسئولان پنهان مانده‌است.
در این بین دیگر حجم بالای گردشگران با رفتارهای غیرمسئولانه در نبود مدیریت نهاد متولی بر سرعت تخریب مجموعه افزوده و چهره و هویت طبیعی و تاریخی این اثر جهانی جای خود را به بند رخت‌های گردشگران، زباله‌های رهاشده در طبیعت، روشن کردن آتش روی آجرهای تاریخی و زیر درختان و مانند این‌ها داده‌است.
باوجود پیگیری‌های خبرنگار ایسنا گفت‌وگو با مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی مازندران بی‌نتیجه ماند و سرپرست پایگاه جهانی عباس‌آباد نیز حاضر به گفت‌وگو دراین‌باره نشد.
نجات تنها اثر تاریخی ثبت جهانی مازندران بیش از هر چه، نیازمند نگرش تخصصی و همت مدیرانی است که در این عرصه حضور دارند، میراث فرهنگی سرمایه‌های غیرقابل‌تجدید و منابع مغفول تولید ثروت کشور است که غفلت از آن خسارات جبران‌ناپذیری بر پیکر فرهنگ، تاریخ و تمدن ایرانی وارد خواهد کرد، باید دید خواب آشفته مجموعه تاریخی- فرهنگی عباس‌آباد به پایان خواهد رسید یا نه.
